Sjaak Bral bestormt de theaters met zijn oudejaarsconference ‘Vaarwel 2012'. Voor de zestiende keer op een rij - een unicum in de vaderlandse theatergeschiedenis - tourt hij door het land om eind december neer te strijken in ‘zijn' Haagse theater Diligentia. De plek waar Wim Kan zijn beroemde oudejaarsconferences speelde. (Interview: Peter Schavemaker) Wil het een beetje vlotten met de oudejaars? "Lief dat je het vraagt, maar ik heb geen moeite met schrijven. Er zijn collega's die met pieken en dalen door het leven heen moeten, dan is leven een lijden. Er zijn er bij, die moeten inrichting in- en uit, hebben een burn-out of een manische depressie. Ik sta op het standpunt dat, als je in balans bent, je als mens het beste functioneert. Ik zoek altijd de balans, de laatste jaren ben ik er iets bewuster mee bezig. Alleen maar rennen schiet niet op, stilstaan ook niet." Je hebt een grote discipline als het gaat om werken aan je voorstellingen. "Ja, dat klopt. Om 8.00 uur 's morgens gaat de wekker, ook in het weekend. Soms blijf ik op zondag een uurtje liggen, maar in principe ben ik een hele gedisciplineerde jongen. Er zijn collega's die er om 5 uur 's nachts een grap uit moeten persen, ik niet. Wim de Bie zei: ‘Inspiratie komt als je er voor gaat zitten'. Ik vond dat een mooie uitspraak, een soort herkenning." Onderwerpen genoeg, lijkt me. "Nou en of. Van de val van het kabinet tot de verkiezingen, van de sportzomer tot Syrië. Van Groen Links tot Griekenland. Pussy Riot, Whitney Houston....ontploffende borstimpantaten en de wietpas....ach, de gebeurtenissen krijgen allemaal een plek in mijn oudejaarsconference." Mis je bij het schrijven de reactie van het publiek niet? "Ik heb op het moment van schrijven het publiek niet echt nodig. Dat kan ik wel een beetje inschatten, je weet op de schaal van 1 tot 10 of het een goede grap is of een mindere. Als ik ga try-outen is het belangrijk om de timing van de grappen te weten. Ik moet weten waarom mensen gaan lachen, in welk ritme, of waarom ik het woord zo zeg. Het maken van humor is een ambacht. Ik wil echt boetseren aan een grap." Welke functie hebben grappen in je voorstelling? "Ik wil mijn humor ten dienste stellen aan hetgeen wat ik vertel. Ik probeer er een compositie van te maken. Mijn missie in het theater is al jaren onveranderd: ik wil domme mensen iets intelligenter maken, en intelligente mensen iets dommer." Je zei eerder ‘Haagse humor is mijn wapen'. "Dat is absoluut waar, dat geeft mij ook een unieke positie. In Amsterdam geldt een ander gevoel voor humor, een beetje afzeikerig. Rotterdammers zijn verbaasd in hun humor. Ik zou de voorstelling nooit aanpassen, wel de grap. Soms pas ik het tempo van de voorstelling aan. Soms vertel ik een grap ook niet. Grappen zijn inwisselbaar. Maar soms moét een grap gewoon." Bijvoorbeeld? Ik vond twee dagen na 11 september dat ik daar grappen over kon maken. Dat was pijnlijk, je voelde echt de magen van de bezoekers draaien. Te kort op de gebeurtenis, dat kan fnuikend zijn. En nu, een grap over Prins Friso....in de oudejaarsconference komt hij aan bod. Ik denk dat er ruimte is om grappen te maken. Afstand schept inzicht. Ik heb laatst een stapeltje Friso-grappen uitgeprobeerd tijdens de cabaretmarathon in Carré. Tweeduizend man, gierend van het lachen. Het kan. Het mag. Het moet. Maar: het hoéft niet. Op de grens en soms er overheen. Dat is het uitgangspunt." Vind je het noodzakelijk om op zo'n moment dan grappen te moeten maken, anders gezegd: is het een een plicht? "Ja, zeker op dat moment. De avond dat Pim Fortuyn werd vermoord stond ik in theater, samen met de jongens van de Ashton Brothers. Andere artiesten wilde niet optreden, wij wel. We hebben een fantastische avond gehad, mensen willen op dat moment dat er, in hun hoofd, tegendruk ontstaat. Je moet dan even lachen, het nare gevoel blijft natuurlijk, maar je moet het even vergeten. Humor is, na muziek, de beste manier om iets te verwerken." Komt het liedjes willen maken daarvandaan? "Ja, maar ik realiseer me wel dat ik geen groot muzikant, zanger of liedjesschrijver ben. Geen liedtekstschrijver als Guus Vleugel, Jan Boerstoel, Lennaert Nijgh of Robert Long. Dat zijn de giganten; de grote vier. Het belang van liedjes in mijn voorstellingen is dat het een andere manier van communiceren is. Ik gebruik een liedje altijd om een boodschap over te brengen, in die zin zijn mijn liedjes echt cabaretliedjes. Zonder mijzelf er mee te durven willen vergelijken: ik ben van de school Cornelis Vreeswijk en Jaap Fischer." De liedjes moeten een functie hebben. "Ja, ik kan niet zomaar een liedje zingen als: ‘Ik hou van jouw, wat ben je blauw'. Dat werkt niet. Een liedje staat niet zo maar ergens, over de plek van een liedje is altijd nagedacht. Een liedje komt altijd op de juiste plaats langs de weg van een voorstelling." Wil je verder al iets prijsgeven over de inhoud van Vaarwel 2012? "Het zal gaan over onbehagen, niet tevreden zijn. Een actueel thema, ja. Maar vooral over positiviteit. We zitten in een overgangsfase met z'n allen. Negatieve gedachten leiden altijd tot negatieve acties; positieve gedachten leiden altijd tot positieve acties. Ik kies voor het laatste. Wat dat betreft kunnen we een voorbeeld nemen aan Lance Armstrong, die was ook altijd positief. Al had niemand het in de gaten." Vaarwel 2012 - Regie: Peter Tuinman - Speellijst: www.sjaakbral.nl